Cây dành dành được xếp vào nhóm những loại cây được sử dụng phổ biến làm bài thuốc dân gian để chữa nhiều loại bệnh. Bên cạnh đó, người dân trồng giống cây này để làm cảnh hoặc cho bóng mát. Dưới đây bài viết sẽ thông tin đến bạn những kiến thức thú vị về loài cây thuốc quý này.
Đặc điểm chung của giống thực vật dành dành
Cây dành dành trong dân gian được biết tới với nhiều tên gọi như thủy hoàng chi hay chi tử, với cái tên khoa học chung là Gardenia Jasminoides Ellis. Loài cây này là một cây thuốc nam vô cùng quý được xếp vào họ Thiến thảo. Loài cây này phát triển mạnh và ưa những nơi ẩm ướt.
Ở Việt Nam, dành dành chủ yếu mọc hoang và được tìm thấy nhiều ở khu vực Nam Bộ hoặc các tỉnh vùng núi ở miền Trung.
Cây dành dành có thể mọc xanh tốt quanh năm, là một loài cây bụi với chiều cao từ 2 mét rưỡi đến 3 mét. Lá cây có màu xanh sẫm, nhẵn bóng hình bầu dục và mọc đối xứng nhau hoặc chụm 3 lá một trên các cành màu nâu.
Hoa dành dành thường nở vào các tháng mùa hè, ban đầu hoa có màu trắng muốt, về sau khi sắp tàn sẽ ngả dần sang màu vàng và có hương thơm nhè nhẹ. Về phần quả thì loài cây này có quả hình bầu dục dạng thuôn dài, có màu vàng, có hương thơm và vị đắng.
Cây dành dành hiện đang có hai loại phổ biến. Với dành dành núi, quả của chúng khá tròn và ngắn, chủ yếu để chế biến làm bài thuốc trong y học cổ truyền. Còn với loại hình bầu dục to là dành dành nước thì dùng để làm chất nhuộm.
Công dụng trong chữa bệnh của cây dành dành
Như đã nói ở trên, dành dành được xem là một cây thuốc nam quý, các bộ phận của cây như lá, hoa, quả đều có công dụng chữa một số loại bệnh nhất định. Cùng tìm hiểu về những thành phần có trong các bộ phận cây và tác dụng chữa bệnh của chúng là gì nhé.
Theo như các chuyên gia nghiên cứu trong ngành y học cổ truyền, tác dụng chung của cây dành dành là giáng hỏa thanh nhiệt, trị sốt cao, tâm phiền. Ngoài ra còn hỗ trợ chữa vàng da vàng mắt, tiểu ra máu, nôn ra máu, mắt đỏ, viêm gan,…
Quả dành dành được xem là có công dụng chữa trị nhiều loại bệnh nhất trong các bộ phận của cây. Dùng ở dạng sắc nước thì sẽ có công dụng mạnh hơn trong việc lợi mật và hạ huyết áp.
Trong lá dành dành có chứa chủ yếu các hợp chất hóa học như iridoid cerbinal, tanin, pectin, manit thường được hãm hoặc giã nát để sử dụng. Hoa dành dành thì chứa tinh dầu và steroid.
Một vài bài thuốc sử dụng dành dành
Bản thân loài dành dành này đã có thể làm một bài thuốc trong y học cổ truyền với công dụng tuyệt vời khi đem sao hoặc pha nước uống. Khi kết hợp khoa học với các loại cây khác sẽ có tác dụng chữa bệnh khác nhau.
Cây dành dành chữa đau nhức, bong gân
Bài thuốc chữa bệnh về bong gân hoặc đau nhức xương sẽ sử dụng quả dành dành. Đem chúng rửa sạch rồi giã nát và tán mịn thành bột. Cho một ít nước sạch vào để thu được hỗn hợp sền sệt, sau cùng là đổ rượu trắng vào và đắp phần hỗn hợp đó lên chỗ bong gân mỗi lần một ngày sẽ thấy hiệu quả rõ rệt.
Trị bệnh ho ra máu hoặc nôn ra máu
Bài thuốc này được chỉ định với số lượng nguyên liệu chính xác để đem lại tác dụng chữa bệnh cao nhất. Các thành phần bao gồm 9g chi tử (dành dành) được sao đen, 12g hoa hòe sao đen với 12g cát căn, tất cả đem sắc nước để ngày uống một thang trước khi ăn.
Chữa đau mắt đỏ với lá dành dành
Cách chữa đau mắt đỏ với lá của dành dành là vô cùng đơn giản. Lá cây sẽ được đem đi rửa sạch, tráng qua bằng nước sôi, sau đó đem đi giã nát. Phần lá giã đó sẽ cho vào một miếng gạc mỏng và dùng để đắp vào phần mắt bị đỏ.
Trị bỏng sử dụng dành dành
Ông cha ta ngày xưa rất hay sử dụng cây dành dành trong việc giúp các vết thương bỏng mau lành. Phần nhân của quả dành dành sẽ được lấy ra, sau khi rửa sạch thì đem đốt và tán mịn thành bột. Hỗn hợp bột nhân đó trộn với dầu mè sẽ được đắp lên vết thương và che lại bằng băng gạc.
Sử dụng dành dành chữa viêm gan và vàng da
Trong bài thuốc này sẽ sử dụng kết hợp dành dành với nhân trần và đường kính. Sắc 12g dành dành cùng với 24g nhân trần trong 600ml nước trắng. Khi sắc còn 100ml thì đổ thêm đường khuấy đều. Nước thuốc này nên chia ra để sử dụng đều 3 lần trong 1 ngày.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây dành dành tại nhà
Với vai trò là một bài thuốc quý, chữa được nhiều bệnh và đem lại nhiều lợi ích về mặt sức khỏe cho con người, loài thực vật dành dành này hiện đang được ưa trồng tại nhiều nhà dân. Vậy bạn đã biết cách trồng và chăm sóc loài cây sao cho đúng cách hay chưa, cùng theo dõi những thông tin ngay sau đây nhé.
Trồng dành dành từ hạt giống
Nên chọn hạt giống dành dành từ những nguồn bán uy tín để đảm bảo hạt giống khỏe mạnh hoặc có thể thu từ cây. Thời điểm thu hạt hợp lý nhất là khi quả dành dành vừa mới chín, vào khoảng tháng 8 đến tháng 10.
Khi chuẩn bị gieo vào đất thì đem hạt đã được phơi khô ngâm vào nước ấm từ 8 – 12 tiếng rôi mang ủ 1 hoặc 2 ngày. Đất sử dụng để trồng dành dành là đất cát pha với 10% phân chuồng ủ hoai.
Khi hạt giống đã nảy mầm và ra được khoảng 2 hoặc 3 cạp lá thì sẽ tiến hành cấy bầu. Chú ý khi cấy phải giữ nguyên bầu, và sau cấy cần tưới nước để giữ được độ ẩm cho đất và cấp nước cho cây.
Chăm sóc sau trồng cho dành dành
Sau khi ươm cây cần phải luôn giữ độ ẩm cho đất và tạm thời trồng cây ở chỗ có ít ánh nắng mặt trời. Khi cây lớn hơn một chút thì tiến hành bón phân, đồng thời chuyển cây sang khu đất trồng rộng hơn.
Nếu trồng cây dành dành với mục đích làm cảnh thì cần phải cắt tỉa để tạo hình cho cây, đồng thời loại bỏ những cành lá bị sâu hỏng. Với loài cây này nếu được cắt tỉa thì chúng có thể mọc ra những cành dài và chắc khỏe hơn.
Cách thu hoạch, sơ chế bảo quản các bộ phận cây
Các bộ phận như lá, rễ, cành của dành dành bạn có thể thu hoạch quanh năm. Riêng hoa và quả nên thu hoạch vào cuối hè hoặc mùa thu vì đây là mùa quả chín. Tất cả các phần kể trên đều có thể sử dụng làm thuốc, vì vậy cần phải biết cách bảo quản cũng như sơ chế chúng để dùng dần.
Lá của cây dành dành có thể dùng tươi hoặc phơi khô đến khi dùng thì sao lên cùng với cành và rễ. Hoa dành dành thơm cũng có thể dùng tươi hoặc phơi khô tùy theo nhu cầu chữa bệnh.
Đối với quả dành dành sẽ được thu hoạch khi gần chín, rửa sạch rồi đem đi phơi hoặc sấy khô. Sau đó bóc tách riêng phần vỏ và hạt, đến khi dùng có thể đem đi sắc thuốc hoặc hãm với nước sôi.
Có thể bạn quan tâm:
- Húng chanh – Cây rau gia vị mang đến lợi ích cho sức khỏe
- Rau má có rất nhiều công dụng khác nhau mà bạn nên biết
Tổng kết
Bài viết trên đã tổng hợp những thông tin hữu ích nhất về loài cây dành dành – một loại cây có nhiều giá trị trong đời sống của con người. Nhìn chung, bạn có thể sử dụng loại cây này như một phương thuốc Đông y giúp chữa bệnh hoặc trồng làm cảnh để tạo không gian xanh mát cho ngôi nhà của mình.
